Projekt „Szlakiem miejsc pamięci. Walka i konspiracja. Mieszkańcy Grodziska Maz. w czasie II wojny światowej” został zrealizowany przez pracowników Galerii Etnograficznej Willa Radogoszcz ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Projekt zakładał utworzenie na terenie miasta ścieżki edukacyjnej ukazującej miejsca, postaci i wydarzenia związane z oporem wobec okupanta i walką o wolność ojczyzny w latach 1939-1945. Do wykonania zadania wykorzystane zostały materiały archiwalne ze zbiorów Ośrodka Kultury Gminy Grodzisk Maz., Archiwum Państwowego m. st. Warszawy – oddział w Grodzisku Maz. oraz dorobek naukowy pracowników dawnego Muzeum Regionalnego PTTK w Grodzisku Maz. i badaczy lokalnej historii – autorów opracowań dotyczących okresu II wojny światowej w Grodzisku Maz. i działalności organizacji konspiracyjnych ze szczególnym uwzględnieniem zasług Armii Krajowej Obwodu „Bażant” Ośrodka „Gąbka” – „Osa”. Ponadto w ramach projektu za pomocą tabliczek oznaczone zostaną mogiły osób należących do Armii Krajowej, spoczywających na miejscowym cmentarzu parafialnym. Przeprowadzona przez pracowników Willi Radogoszcz ewidencja grobów, w której uczestniczyli członkowie Światowego Związku Żołnierzy AK Ośrodka „Osa”, wykazała istnienie ponad 120 miejsc pochówku osób zaangażowanych w konspirację w okresie II wojny światowej.

W miejscach związanych z tematem Miejsc Pamięci zostaną umieszczone tablice zawierające krótką notatkę historyczną i odnośnik do strony internetowej utworzonej w ramach zadanie. Teksty w języku polskim i angielskim znajdujące się na tablicach dostępne są na stronie w rozszerzonej wersji, umożliwiając odbiorcy wirtualną podróż po mieście i zachęcając do samodzielnego przejścia ścieżki edukacyjnej. Mamy nadzieję, że utworzenie szlaku pamięci, walki i męczeństwa lokalnej społeczności przyczyni się do godnego upamiętnienia postaci zasłużonych dla ojczyzny, ofiar terroru hitlerowskiego i stalinowskiego, a także utrwalenia w pamięci ważnych wydarzeń z okresu okupacji i reżimu komunistycznego istotnych dla budowania własnej tożsamości oraz świadomości historycznej mieszkańców.

W historii walki podziemnej w latach II wojny światowej najbardziej znaczącą rolę odegrał Związek Walki Zbrojnej, przemianowany w 1942 r. na Armię Krajową, który rozpoczął działalność konspiracyjną na terenie Grodziska i powiatu błońskiego 17 lutego 1940 r. Grodziski ośrodek AK włączony do Obwodu „Bażant” otrzymał kryptonim „Gąbka”, a następnie „Osa”.

Ogółem w działalności Ośrodka AK „Gąbka”- „Osa”, obejmującej służby liniowe i kwatermistrzowskie, radio i łączność, zagadnienia organizacyjno-szkoleniowe, wywiad i kontrwywiad, dywersję i sabotaż, obsługę zrzutów lotniczych, tajne nauczanie, sprawy zdrowotne i sanitarne, komórkę likwidacyjną, organizacje harcerskie, Wojskową Służbę Kobiet i Wojskową Służbę Ochrony Powstania zaangażowanych było blisko 700 mieszkańców Grodziska Maz. i okolicznych wsi reprezentujących wszystkie grupy zawodowe i społeczne oraz ponad 100 osób uczestniczących w walce i konspiracji poza strukturami Ośrodka, a także trudna do oszacowania liczba dorosłych, młodzieży i dzieci wspierających Polskie Państwo Podziemne.

Obecnie pamięć o udziale żołnierzy Armii Krajowej w walce o wolną Polskę podtrzymuje Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Obwodu „Bażant” Ośrodka „Gąbka”- „Osa”, zrzeszający członków podziemia z Grodziska i okolic.